Beestig

Waarom we dieren de ruimte in sturen

Welk effect hebben de G-krachten tijdens de lancering en landing van een ruimtesonde? Wat doet gewichtloosheid met het lichaam van een astronaut? Kan een mens een ruimtereis van verschillende jaren doorstaan? Het is een ongemakkelijke waarheid dat de mens nog liever het leven van een onschuldig dier op het spel zet dan zijn eigen soortgenoten een onzekere bestemming tegemoet te katapulteren. Natuurlijk heeft geen enkel van de dieren uit dit lijstje ervoor gekozen om onze planeet achter zich te laten, en jammer genoeg hebben sommige proefkonijnen hun riskante ruimtereis niet overleefd. 
 
Of het absoluut noodzakelijk is om dieren in te zetten als kanaries in de koolmijn, is een moeilijke discussie, die heel wat gelijkenissen vertoont met het debat rond dierproeven. Alle bedenkingen rond dierenwelzijn daar gelaten, heeft het opofferen van deze moedige dieren er wel toe geleid dat tal van wetenschapsdomeinen er met astronomisch grote stappen op vooruitgegaan zijn. En gelukkig staan we vandaag al zoveel verder dat ook de overlevingskansen van onze dierlijke testpiloten sterk gestegen zijn. Met dit artikel willen we alle dieren die ons zo dapper zijn voorgegaan graag in de bloemetjes zetten!

De fruitvliegjes waren eerst

Op 20 februari 1947 werden fruitvliegjes de ruimte in gelanceerd met een Amerikaanse V2-raket, om de gevolgen van gevaarlijke stralingen op grote hoogtes te meten. Meteen een groot succes voor de ruimtevaart, want de kleine insectjes kwamen levend en wel terug op aarde. Een hele tijd later, in 2017, stuurde SpaceX hun verre nakomelingen mét en zonder hartstoornis naar het International Space Station (ISS) om het effect van gewichtloosheid op het hart te bestuderen. Fruitvliegen lijken biologisch gezien namelijk meer op mensen dan je zou denken, en dit onderzoek kan ons ook helpen om hart- en vaatziekten bij mensen op aarde te behandelen.
 
 

De bekendste ruimtehonden
 

• De eerste honden en tegelijk de eerste ‘hogere’ levensvormen die de ruimte ingingen én levend weer terugkwamen, waren de Sovjet-hondjes Tsygan en Dezik. Op 29 januari 1951 maakten zij een suborbitale ruimtevlucht, dat wil zeggen dat ze geen volledig rondje om de aarde maakten. Die eer was weggelegd voor hun opvolger.
   
• Het Russische straathondje Laika – vermoedelijk een mix tussen een terriër en een husky – ging de geschiedenis in als de allereerste hond die in een baan rond de aarde werd gebracht. Dit gebeurde op 3 november 1957, in de Sputnik 2 ruimtecapsule. De raketlancering overleefde hij wel, maar omdat de technologie nog niet op punt stond om de capsule terug naar de aarde te brengen, was Laika helaas gedoemd om in de ruimte aan zijn einde te komen.

• Drie jaar later brachten zijn opvolgers Belka en Strelka het er beter van af: in 1960 maakten zij niet alleen een succesvol rondje om de aardbol, maar ze konden na hun daguitstap in de ruimte ook weer veilig landen. In de toenmalige Sovjet-Unie werden ze onthaald als echte sterren en in 2010 is er zelfs een Russische animatiefilm gemaakt met de twee hondjes in de hoofdrollen.
   
• Echte, doorgewinterde ruimtevaarders zijn de honden Veterok en Ugolyok, die in 1966 maar liefst 22 dagen door het heelal reisden. Zij vlogen tijdens hun ruimtemissie ook door de twee stralingsgordels die zich rond de aarde bevinden, wat doet vermoeden dat de Russen het effect van radioactieve straling op de dieren wilde testen – al is dit nooit officieel bevestigd.

In totaal heeft de Sovjet-Unie maar liefst 57 honden in de ruimte gelanceerd in de jaren vijftig en zestig van de vorige eeuw!
 
 

Félicette, de beroemde astrokat

Oorspronkelijk zou de kater Felix in 1963 als eerste kat naar de ruimte gestuurd worden, als onderdeel van het Franse ruimtevaartprogramma, maar die sloeg vlak voor de lancering op de vlucht … Dus nam de zwart-witte straatkat Félicette dapper zijn plaats in. Na een vlucht van vijftien minuten, waarbij haar hersenen voorzien waren van permanente elektroden, werd de kat onderworpen aan tal van gezondheidsonderzoeken. Wat de resultaten hiervan waren, heeft het brede publiek nooit geweten, maar haar parachute bracht haar wel levend terug van haar ruimtemissie. In 2019 werd ze voor haar bijdrage aan de wetenschap vereeuwigd met een standbeeld bij de International Space University in Straatsburg.
 
Een week na Félicette’s geslaagde ruimtetripje werd er nog een tweede kat de ruimte ingeschoten, maar een technisch probleem bij de lancering zorgde voor een crash, wat meteen het einde van raketlanceringen met katten aan boord betekende.

Ook aapjes gingen de ruimte in
 

• Resusaapje Albert II werd – na het spijtige heengaan van Albert I – de eerste aap en tevens het eerste zoogdier in de ruimte op 14 juni 1949. Hij bereikte een hoogte van 143 kilometer, maar kreeg bij de landing helaas te maken met een haperende parachute.
   
• In 1968 was het doodshoofdaapje Gordo het eerste dier dat in opdracht van de Amerikanen een volledige ronde om de aarde maakte, in een op maat gemaakt ruimtepakje. Omdat dit type apen qua anatomie sterke overeenkomsten vertoont met de mens, zou het interessant zijn om te onderzoeken hoe Gordo reageerde op de gewichtloosheid en de hoge temperaturen die gepaard gaan met de lancering en het verblijf in outer space. Alles verliep vlot, tot bij de landing ook Gordo’s parachute dienst weigerde … met alle trieste gevolgen van dien.
   
• Zijn opvolgers Able en Miss Baker, een resusaapje en een doodshoofdaapje, kwamen gelukkig wel in goede gezondheid terug op aarde na hun ruimtedoop. Dankzij de meetapparatuur in hun ruimtepak kon hun welzijn gedurende de hele reis nauwgezet gemonitord worden. Zij bereikten een hoogte van 579 kilometer, waar ze zich 9 minuten lang in een toestand van gewichtloosheid bevonden, en legden een afstand van 2.735 kilometer af.
   
• Na dit experiment waren de Amerikanen klaar voor de volgende stap: op 31 januari 1961 stuurde de NASA chimpansee Ham, een diersoort die nog meer gelijkenissen met de mens vertoont, de ruimte in. Hij was het eerste levende wezen dat de reis maakte in hetzelfde type ruimtecapsule waarin drie maanden later Alan Shepard, de eerste Amerikaanse astronaut, zou gelanceerd worden: de Mercury-capsule. Op voorhand had Ham enkele trucjes aangeleerd gekregen die hem konden helpen om eenvoudige taken uit te oefenen in de ruimtecapsule, zoals het bedienen van een hendel. Met succes! Hét bewijs dat werken in de ruimte tot de mogelijkheden behoorde.
   
• Ook al duurde Hams vlucht maar 16 minuten, toch gaf dit de NASA-onderzoekers voldoende geruststelling om in datzelfde jaar zijn soortgenootje Enos op ruimtemissie te laten vertrekken. Met een intensieve training werd hij klaargestoomd om drie toertjes rond de aardbol te vliegen – een missie die helaas vroegtijdig moest afgebroken worden omdat de capsule te heet werd, maar Enos kwam desalniettemin veilig weer thuis.

Nog méér dierlijke astronauten
 

• 1950: de USA lanceert hun allereerste muis in de ruimte met een V2-raket, tot een hoogte van 137 kilometer. 
   
• 1960: samen met hondjes Belka en Strelka reisden ook een grijs konijn, 40 muizen, twee ratten en 15 flesjes met fruitvliegen en planten mee.
   
• 1961: de Sovjet-Unie stuurt in volle space race zowel muizen, varkens als kikkers de ruimte in.
   
• 1968: twee Russische vierteenlandschildpadden maken, in het gezelschap van enkele vliegen en meeltorren, een ruimtereis rond de maan.
   
• 1970: de USA schiet twee Amerikaanse stierkikkers de ruimte in om meer te weten te komen over gewichtloosheid en ruimteziekte.
   
• 1972: vijf muizen – Fe, Fi, Fo, Fum en Phooey – cirkelen maar liefst 75 keer rond de maan in Apollo 17, de (voorlopig) laatste bemande reis naar de maan.
   
• 1973: twee kruisspinnen, Arabella en Anita, maken het allereerste spinnenweb terwijl ze in een baan om de aarde draaien. Zij delen hun capsule met de eerste vis in de ruimte.